Boş Sözler ve Kur'an

Allah yolu سَبِيلِ اللَّهِ ifadesinden maksat Kur’an-ı Kerim ve İslam’dır. Bu açıdan lehve’l hadis’in inançsızlık ve sapkınlık (küfür ve dalalet) yolu olduğunu düşünmek mümkündür.

Lehv’el Hadis

وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُواً أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ

İnsanlardan öylesi var ki herhangi bir ilmî delile dayanmadan Allah yolundan saptırmak ve sonra da onunla alay etmek için boş lafı satın alırlar. İşte onlara alçaltıcı (rüsva edici) bir azap vardır(Lokman suresi 6).  

Önceki ayetlerde sağlam iman sahibi olan muhsinlerden ve onların hidayet ehli olmalarındanbahsedilmişti. Burada ise iman karşısında alaycı bir tavır takınanlara,Kur’an-ı Kerim’e karşı saygısız bir tutum içinde olanlara ve bu davranışın acı sonucuna vurgu yapılmıştır.

TEFSİR

Ayet-i kerimeye surenin başındaki "Bunlar, hikmetli Kur’an'ın ayetlerindendir ve “(bu ayetler) muhsinler için hidayet ve rahmettir”bağlamında bakılırsaşu şekilde bir mana verilebilir: “Bu hikmetli kitap, iyilere rahmet ve hidayet kaynağı olduğu halde bir kısım insanlar bu hidayetten yüz çevirerek boş sözlerle (lehve’l-hadis) uğraşmayı tercih ediyorlar.” BuradaKur’an-ı Kerim’in hidayet kaynağı olan hikmet dolu beyanları karşısında bazı kimselerin hikmetten yoksun, boş sözlerle kendilerini meşgul etmeleri söz konusudur. Lehve’l-hadis aynı zamanda hayır ve güzelliklerden alıkoyan, bir amaçtan yoksun, boş, faydasız,batıl ve hurafe sözler, işler demektir. 

Kur’an-ı Kerim’in nazil olup Mekkelilereokunduğu dönemde Mekkeli Nadr b. Haris adlı şahıs ticaret için İran’a gidip geliyordu.Kur’an-ı Kerim’in ayetlerinden rahatsız olan Nadr bin Haris bir seferden dönerken İranlılara ait bazı hikâye ve efsane kitapları getirdi ve bunları Kureyş’e göstererek: Muhammed size Âd ve Semûd hikayeleri söylüyor, gelin ben size Rüstem’in, İsfendiyar’ın, Kisra’nın hikayelerini anlatayım dedi ve böylece pek çok kimseninKur’an-ı Kerim’i dinlemesine engel oldu” (Beyhaki, 2015, s.166-167).  Ayette kendisi inanmamakla beraber başkalarının da iman dairesine girmesini engelleyen etkin bir ilkörnek (prototip) anlatılmaktadır.

Nadr b. Haris’in gerek sazlı sözlü eğlencelerle gerekse gerçek dışı hikâye kitaplarıyla bir eğlence sektörü oluşumuna önderlik yaptığıveo döneme ait birçeşit sosyalmedya oluşturduğu söylenebilir. Kur’an’ın her devre hitap etmesinden ve Sebebin hususi olması hükmün umumi olmasına mâni değildir tefsir usulü kuralından hareketle her dönemde bu kategoriye giren insanların olabileceği anlaşılır. “İnsanlar arasında öyleleri vardır ki” ifadesinde işaret edilen insanların her dönemde olmasının yanında yapıp ettikleri ile bilineceklerine de vurgu yapılmış olur. 

Allah yoluسَبِيلِ اللَّهِifadesinden maksatKur’an-ı Kerim ve İslam’dır. Bu açıdan lehve’l hadis’in inançsızlık ve sapkınlık (küfür ve dalalet) yolu olduğunu düşünmek mümkündür. İş insanı olan Nadr b. Haris ve diğer Kureyşli iş adamlarının anlayacağı bir dille satın alma ifadesinin de kullanımı üzerinde durulmaya değer bir husustur. Bununla Nadr’ın hem dünya hem de ahiret ticaretine gönderme yapılmış olur. Nadr dünya ticaretinde kazansa bile ahiret ticaretinde kaybetmiştir. Çünkü o“Allah yolundan saptırmak için”ifadesiyle ilişkili olarak insanların sakin bir zihinle düşünmelerine,Kur’an’ı dinlemelerine, hakikati görmelerine engel olmuş ve inkârı imana tercih etmiştir.

Ayette yapılan bir eylemin sebebi, davranış biçimi ve sonuçları gösterilmiştir. Eylem ticarettir. Ticaret sebebi insanları İlahi Kelam’dan uzaklaştırmaktır. Davranış ise bilgiden uzak bir şekilde alay etmektir.مُّهِينٌmuhinkelimesi ism-i fail (özne) formundadır ve aşağılayıcı, alçaltıcı, incitici anlamlarında kullanılmıştır. Yani onlar için rezil eden bir azap vardır. Buradaki azap alay edenlerin Kur’an’a karşı takındıkları tavrın karşılığıdır. Kur’an’a saygısızca davranarak kendi akıllarınca adalet, hak-hukuk, hürmet, ibadet gibi hakikatleri aşağılamak ve bu hakikatlere göre yaşayan müminleri gözden düşürmek isterler. Bu tip insanlar davranış ve yaklaşımlarıyla gerçekte mehin yani adi, rezil, utanmaz ve dar görüşlü olduklarını göstermiş olurlar.

            Ayette dikkat çekilen çok önemli bir husus da bu gibi insanların ilimden uzak olmalarıdır. Kendileri ilimden uzak oldukları gibi kendilerini dinleyenlerin de ilimden uzaklaşmalarına sebep olurlar. Kalplerinde ilim olmadığı için de insanları boş sözlerle oyalama yoluna giderler. Bundan dolayı müminlerle, onların sahip oldukları ilim ve hikmetlerle alay ederek hakikatleri yok saymaya, insanlar nazarında itibarsızlaştırmaya gayret ederler.